Uprawnienia pracownika – czyli czego zażąda od pracodawcy osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę

Zatrudniając osoby na podstawie umowy o pracę musimy pamiętać o uprawnieniach jakie te osoby mają. Reguluje je np. dział czwarty Kodeksu pracy. Co znajdziemy wśród podstawowych uprawnień pracowników:

1. Prawo do swobody zatrudnienia. Żadnego pracownika nie można zmusić do podpisania umowy o pracę, ale również nie można zmusić do wykonywania czynności innych niż wynikające z tej umowy. Oznacza to np. że osobie zatrudnionej na stanowisku piekarza nie mogę skutecznie polecić wykonywania czynności związanych z naliczaniem podatków, ale też księgowej nie mogę jako pracodawca skutecznie polecić sprzątania zakładu pracy.
2. Prawo do godziwego wynagrodzenia za pracę zgodnego z zajmowanym stanowiskiem, doświadczeniem oraz zaangażowaniem. Warto w tym miejscu przypomnieć również, że wynagrodzenie takie musi być wypłacane co najmniej raz w miesiącu, nie może być niższe niż minimalne wynagrodzenie, przysługuje nawet za okresy niewykonywania pracy o ile przepisy tak stanowią oraz że w granicach prawa jest chronione przed potrąceniami.
3. Prawo do równego traktowania. W Polsce obowiązuje zasada równości praw pracowniczych. Oznacza to, że żadnego pracownika nie wolno dyskryminować ze względu na wiek, płeć, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania (w tym również polityczne), pochodzenie etniczne, przynależność związkową, orientację czy tożsamość seksualną, zatrudnienie na czas określony czy nieokreślony, wymiar czasu pracy itd. Obowiązek równego traktowania jest nałożony na pracodawców przede wszystkim w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania czy też umożliwiania podnoszenia kwalifikacji zawodowych.
4. Prawo do wypoczynku. Znajdują się tu zarówno przepisy mówiące o tym, że każdemu pracownikowi przysługuje w każdym roku prawo do urlopu wypoczynkowego, jak również przepisy traktujące o czasie pracy wskazujące kategoryczny obowiązek zapewniania pracownikowi odpoczynków dobowych i tygodniowych.
5. Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Pracownik ma prawo do odpowiednich warunków pracy, zapewniających mu pełne bezpieczeństwo. Co w praktyce kryje się pod tym hasłem? Przede wszystkim zapewnienie pracownikowi odpowiedniego szkolenia z zakresu BHP, badań wstępnych, okresowych i kontrolnych z zakresu medycyny pracy, stworzenie w zakładzie pracy bezpiecznych stanowisk pracy, zapewniających przestrzeganie wszelkich norm i zasad, ale również zapewnienie pracownikom odzieży roboczej, środków ochrony indywidualnej oraz napojów i posiłków regeneracyjnych, jeżeli odpowiednie przepisy tego wymagają.
6. Uprawnienia rodzicielskie. Pracownikom będącym rodzicami przysługują dodatkowe uprawnienia. Należą do nich m.in. ochrona zatrudnienia osób będących w ciąży i ma urlopach związanych z macierzyństwem, zakaz zatrudniania kobiet w ciąży i karmiących w nocy oraz w godzinach nadliczbowych, prawo do dni wolnych w przypadku urodzenia się dziecka, prawo do urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego i wychowawczego, prawo do dni wolnych na opiekę nad dzieckiem (zarówno na podstawie kodeksu pracy jak i ustawy zasiłkowej) czy prawo do dodatkowej przerwy w pracy w przypadku matki karmiącej.
7. Uprawnienia związane z niepełnosprawnością. Zatrudniając pracowników posiadających orzeczenie o niepełnosprawności, należy pamiętać, że osoby takie mają krótsze normy czasu pracy (7 zamiast 8 godzin na dobę), nie mogą pracować w porze nocnej ani w godzinach nadliczbowych, mają prawo do dodatkowej, płatnej przerwy, dodatkowego urlopu (+10 dni w roku), a w przypadku uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym – prawo do 21 dni zwolnienia od pracy.
8. Uprawnienia ochronne. Nie w każdej sytuacji można z pracownikiem rozwiązać stosunek pracy. Są grupy pracowników szczególnie chronione przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy. Należą do nich m.in. kobiety w ciąży i osoby przebywające na urlopach związanych z macierzyństwem, pracownicy w wieku przedemerytalnym, pracownicy przebywający na urlopie wypoczynkowym lub innej usprawiedliwionej nieobecności, pracownicy w trakcie zwolnienia lekarskiego czy działacze związkowi.
9. Uprawnienia związane z rozwiązaniem stosunku pracy. W każdym przypadku gdy rozwiązujemy stosunek pracy, musimy pamiętać, że pracownikowi przysługiwać będą (lub w niektórych przypadkach mogą) dodatkowe uprawnienia. Należą do nich oczywiście prawo do wglądu w dokumentację pracowniczą, prawo do odwołania od wypowiedzenia, prawo do odprawy lub odszkodowania, prawo do ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy i inne szczególne uprawnienia związane z różnymi grupami pracowniczymi.

Powyżej wymieniłam tylko główne uprawnienia pracowników, nie skupiając się na szczególnych przypadkach, wyłączeniach i dodatkowych, wąsko stosowanych uprawnieniach. Jeżeli więc dany temat bardziej cię interesuje – gorąco polecam zagłębienie się w przepisach szczegółowych.

Katarzyna Paczkowska